Oekusipost.com – Oe-Kusi Ambeno – Iha loron hirak liuba ofisial sira husi Autoridade Aduaneira (AA)/Alfándega ne’ebé tutela ba iha Diresaun Nasionál Kuarentena no Bioseguransa Ministériu Agrikultura no Peskas ho laran nakali no nakdedar hodi konfiska tiha manu lokal sira husi Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) bainhira to’o iha portu Dili, tanba deskonfia manu-futu hirak ne’e mai husi nasaun viziñu Indonézia.
Maske manu lokal hirak ne’e hetan ona inspesaun husi ekipa Kuarentena RAEO iha portu Iwao Kitahara, Mahata Oe-Kusi Ambeno, maibé ikus mai tenke hetan konfiskadu iha Dili, tanba legalizasaun Kuarentena Oe-Kusi Ambeno nian la vale iha Dili.
Koordenador Serbisu Kuarentena RAEOA, Marsal da Costa Soares konfesa, sira konsege rejista duni manu-futu hamutuk 143 iha portu Iwao Kitahara, Mahata Ambeno iha loron 28 Fevereiru 2020 molok ema nain ualu ne’e lori ba Dili hodi fa’an fila-fali.
“Ha’u akompaña no mós halo ona relatoriu ba nasionál kona-bá akontesimentu ne’e, katak manu sira ne’e husi Oe-Kusi Ambeno sira nia nain mak deklara,” Koordenador Marsal hatete ba Oekusipost.com iha Oe-Kusi Ambeno, Kuarta 4 Marsu 2020.
“Inspesaun ne’e ami rejistu hotu ho nia nain, no sira ba deklara iha Inspetur Kuarentena katak manu sira ne’e husi Oe-Kusi Ambeno. Dadus ne’e ami mós hato’o ona ba iha Diretór Kuarentena Nasionál ho Xefe Departementu Animal iha diresaun Kuarentena nian, ne’ebé la’ós mak foin hala’o, maibé antes sasan lori ba Dili ami nia parte hala’o inspesaun lai molok lori ba Dili.”
Iha parte seluk, Diretór Diresaun Sekretariu Rejional ba assuntu Agrikulta no Dezenvolvimentu Rural, Serilio Dos Remédios Baba haforsa tan katak Departamentu Pekuaria Veternaria mós halo ona inspesaun ba manu-futu hirak ne’e molok transporta ba Dili.
Diretór Baba esplika Oe-Kusi oan sira la’ós foin iha tinan 2020 mak ba fa’an manu-futu iha Dili, maibé hahu kedas husi inisiu restaurasaun independênsia Timor-Leste.
“La’ós foin mak lori manu ba Dili iha tinan ne’e ka fulan ne’e. Tinan barak ona desde ukun aan aktividade ne’e la’o ona, ita nia komunidade sira hala’o ona la’os foin,” Baba esplika.
Baba esplika, komunidade sira iha Oe-Kusi Ambeno barak mak hakiak manu, no hakiak mós animal sira seluk maske ho eskalaun ki’ik nu’udar alternativa ida atu buka osan alem de halo to’os no halai natar. Se manu sira ne’e mai husi Indonézia bainhira komunidade sira iha Oe-Kusi Ambeno nunka hakiak manu, no laiha ema ida mak hakiak manu, entaun bele loos.
“Maibé ida ne’e manu lokal. Se animal seluk ne’ebé Oe-Kusi Ambeno laiha, ita bele dehan ne’e mai husi Indonézia. Agora ida ne’e manu lokal ne’ebé komunidade sira mak hakiak rasik,” nia esplika.
Kestaun ne’e hatudu katak liña koordenasaun servisu instituisaun Estadu sira entre nasionál ho RAEOA durante ne’e kuaje laiha uniformizasaun. Ida-idak hala’o ninian.
Nune’e, tuir Diretór Jerál Autoridade Aduaneira (AA)/Alfándega, José António Abílio katak rajaun nia membru sira konfiska manu hirak ne’e bazeia ba informasaun kredibel husi pessoal servisu informasaun sekretu (intelijensia) Estadu nian katak manu-futu hirak ne’e mai husi Indonézia, maibé informasaun kredibel ne’ebé pessoal intelijensia ne’e iha do’ok tebes no lahan malu ho realidade. Tanba autoridade rua husi Oe-Kusi Ambeno, Diretór Diresaun Sekretariu Rejional ba assuntu Agrikulta no Dezenvolvimentu Rural, Serilio Dos Remédios no Koordenador Serbisu Kuarentena RAEOA, Marsal da Costa Soares konfesa katak, sira rejista duni manu hirak ne’e molok lori ba Dili, no konfirma katak manu hirak ne’e la’ós mai husi Indonézia.
La’ós ida ne’e de’it, negosiante manu-futu Octoviano Elo husi Aldeia Naetuna, Suku Abani, Sub-Rejional Pasabe, Oe-Kusi Ambeno mós katak manu sira ne’e nia sosa iha merkadu lokal sira iha Oe-Kusi Ambeno mak lori ba fa’an iha Dili, la’ós hatama husi Indonézia.
“Manu hirak ne’e ami sosa iha merkadu Oe-Kusi Ambeno depois ami ba futu manu no hetan manu-aman ne’ebé tebe di’ak, ami sosa tan tau hamutuk hodi lori ba fa’an fali iha Dili. Ami nunka sosa manu-futu husi Indonézia,” hatete Octoviano ba Oekusipost.com iha edifisiu Diresaun Nasionál Kuarentena no Bioseguransa Komoro, Dili Kuarta 4 Marsu 2020.
Sitasaun ne’e halo servisu liña koordenasaun entre instiuisaun Estadu nian, no liliu servisu informasaun sekretu ne’ebé serbisu hamutuk ho Autoridade Aduaneira (AA)/Alfándega tantu iha rai laran no rai liur tau iha kestaun, tanba iha tendensia “abuzu poder” no “produz informasaun falsu” hodi estraga vendedor manu-futu husi Oe-Kusi Ambeno, no mós iha posibilidade bele halo ba vendedor husi munisipiu sira seluk iha rai laran iha tempu oin mai. Ikus mai rezulta manu ida tenke lakon iha autoridade sira nia fatin. (Ekipa Oe-Kusi Post)
