Oekusipost.com Batugade – Reprezentante instituisaun Radio no Televizaun Timor-Leste, Empreza Públika (RTTL, E.P) akompaña jornalista Humberto dos Santos hato’o ona keixa ba iha eskuadra polisia Batugade kona-bá kazu atentadu ba liberdade informasaun ne’ebé akontese iha loron 24 Abril liuba iha kuarentena Batugade, Bobonaro.
Kazu ne’e involve estudante feto nain-rua ne’ebé deporta husi autoridade Indonézia tanba deskonfia viola lei imigrasaun Indonézia nian, no mós lei imigrasaun Timor-Leste. Estudante nain-rua ne’e halo atentadu ba liberdade informasaun hasoru jornalista destakadu RTTL, E.P destakadu munisipiu Bobonaro, Humberto dos Santos.
Jornalista Humberto dos Santos konta katak, nunka foti filmajen bainhira estudante sira ne’e sai hadia sira nia ropa iha haris fatin oin, tanba pozisaun hamrik ne’e do’ok tebes, no fatin ne’ebé nia hamrik ba ne’e mós hare la hetan haris fatin nia odamatan oin.
Nia hatutan, nunka iha intensaun atu basa estudante sira ne’e.
Notisia relevante: Jornalista Humberto: Ha’u Laiha Intensaun Basa Estudante Sira
Tuir versaun esplikasaun estudante feto ida katak, hafoin sira remata han, nia hamaluk nia maluk estudante feto hatais faru mutin ne’e ba so’e bee iha haris fatin, no rekoñese katak dalan atu ba haris fatin ne’e liu duni jornalista Humberto ne’ebé intervisa hela diretór sentru saúde Balibo
“Ne’ebé alin feto tama tiha haris fatin, ha’u hein iha liur e depois alin ne’e sai husi haris fatin ne’e mai sekitar 150cm mai oin atu besik nia, nia langsung fila kamera ne’e ba kedas alin feto ne’e. Posisi iha ne’eba alin feto sei hadia hela nia faru ka kalsa, tanba haris fatin ne’e fo’er demais ka klo’ot demais, tanba nia la tahan iis, entaun nia sai mai hadia nia ropa iha liur. Langsung se kedas kamera, depois alin feto ne’e langsung hase kedas,” haktuir estudante feto liu husi nia gravasaun audio ne’ebé dirije ba nia tia Judit ho nia kolega sira, no oras ne’e sai viral iha plata forma media sosial.
Maibé bazeia ba rezultadu observasaun ekipa konjuntu jornalista sira hanesan RTTL, E.P, Ajensia Notisioza TATOLI, I.P, Timor-Leste Press Union (TLPU) no Oe-Kusi Post, www.oekusipost.com iha fatin akontesementu kuarentena Batugade konsege identifika, distansia haris fatin ne’e do’ok tebes husi pozisaun jornalista Humberto, no la hare hetan odamatan haris fatin sira, tanba odamatan haris fatin ne’e helik tiha iha sorin, la’ós hateke malu ho kamera RTTL nian. Distansia entre fatin intervista ho haris ne’e kuaje metru 10 resin.
Hafoin kazu ne’e akontese, estudante ne’e mós lansa ameasa ba jornalista Humberto katak “maun ita rua nia problema ne’e sei la hotu”, no estudante feto ne’e repete tan nia afirmasaun ne’e iha gravasaun audio ne’ebé dirije ba nia tia Judit katak sei levanta kazu ne’e ba oin.
Ho atentadu hasoru informasaun no kazu ameasa direita ne’e mak sai baze ba instituisaun RTTL, E.P ho nia jornalista Humberto dos Santos desidi rejista kazu ne’e iha eskuadra polisia Batugade, munisipiu Bobonaro iha loron Segunda 27 Abril oras tuku 3 lorokraik.
Keixa ne’e simu direita husi pessoal polisia investigasaun no akompaña mós husi Komandante Polisia eskuadra Batugade, Asistente Inspetor Johanes de Araujó.
Antes ne’e, Prezidente Konsellu Imprensa Timor-Leste, Virgilio “Lamukan” da Silva Guterres fó sai ona iha intervista ida ho RTTL, E.P foin lalais katak, asaun estudante feto nain-rua ne’e kategoria ba krime ona.
“Se mosu dezintendimentu ruma iha kampu, husu ba públiku, husu ba se de’it atu hato’o ninia dezintendimentu ka ninia hanoin ne’e liu husi ko’alia ka komunikasaun, la’ós ho violénsia. Tanba ne’e mak ohin Konsellu Imprensa kondena utilizasaun violénsia hasoru se de’it. Sa tan hasoru profisional jornalista,” nia esplika.
Nia hatutan, se iha diskordansia ruma ba atividade jornalizmu nian ka lakohi hasai foto ruma, hatete, ko’alia.
“La presija mai atu hadau kamera, tanba iha lei komunikasaun sosial hatete momoos. Se mak obstakuliza ka impede profisional jornalista atu hala’o nia funsaun liu husi taka dalan ka la fó asesu ka hadau sira nia ekipamentu, ne’e krime ne’ebé liu husi prosesu legal”.
Notisia relevante: Kazu Jornalista RTTL: Kamera RTTL La Foka Direita ba Haris Fatin
Lei Númeru 5/2014 de 19 de Novembru kona-bá Lei Komunikasaun Timor-Leste iha Artigu 41 ko’alia kona-bá atentadu ba liberdade informasaun:
1. Sei hetan pena-prizaun to’o tinan-rua ka multa ba ida-ne’ebé maka:
a) Impede ka perturba kompozisaun, impresaun, distribuisaun no sirkulasaun livre hodi halo publikasaun;
b) Tahan publikasaun sasá de’it;
c)Tahan ka hahaat materiál sasá de’it ne’ebé presiza hodi hala’o atividade jornalístika.
d) Impede asesu livre jornalista nian iha fatin públiku ka ekipa órgaun imprensa nian;
e) Halo aktu seluk sasá de’it ne’ebé perturba, impede hamosu ka hamenus kapasidade hodi hala’o atividade jornalístika nian haktuir lei ida-ne’e.
2. Funsionáriu públiku ka ajente Estadu, ne’ebé komete atentadu ba liberdade imprensa sei hetan kastigu ho pena-prizaun to’o tinan-tolu ka multa.
3. Tentativa nu’udar punivel.
4. Responsabilidade kriminál infratór nian, la hahaat direitu hodi fó indemnizasaun tuir saida maka hatuur iha rejime jerál responsabilidade sivíl nian.
Nune’e mós, Prezidente RTTL, E.P, Francisco da Silva Gari hato’o ona nia pozisaun katak, instituisaun RTTL,E.P sei la tolera asaun krime husi estudante sira hasoru nia jornalista iha terenu, no RTTL,E.P sei prosesa kazu ne’e tuir lei.
Prezidente Autoridade Munisipiu Bobonaro, Jeferino dos Santos deklara ba RTTL, E.P katak jornalista sira ne’e iha liberdade tomak atu halo kobertura iha fatin ne’ebé de’it.
“Hanesan ita hatene media ne’e livre atu halo kobertura ba saida de’it, no depois atu fó sai ka la sai ne’e editor sira mak hatene,” esplika Jeferino.
Nune’e mós, Komandante Polisia Munisipiu Bobonaro, Superintendente Xefe Octavio de Araújo Bucar hatete, sei garante seguransa ba sidadaun hotu iha Bobonaro no inklui jornalista Humberto dos Santos iha Bobonaro durante periodu Estadu emerjénsia ne’e.
