DILI (TOP) – Familia sira haloot ona matebian Domingas Soares iha Kailaku iha loron Segunda 2 Novembru, no hafoin fila husi seremónia funeral ne’e familia mós entrega ona matebian nia oan feto-mesak Lim Di Moy (Amoe) ba lider karismátiku Kay Rala Xanana Gusmão hodi hatama ona ba uma mahon ida iha rai-laran.
Desizaun entrega matebian Domingas nia oan feto Amoe ba uma mahon hodi evita grupu balun ne’ebé kontinua ameasa atu oho tan nia hodi halakon evidensia.
Kazu asasinatu ne’ebé akontese iha loron 30 Outubru oras tuku ida kalan boot, sei matak hela iha Amoe nia ulun, tanba molok arguidu oho matebian Domingas, arguidu tenta halo uluk violasaun sexual ba Amoe, maibé lakonsege, tanba Amoe hakilar husu salvasaun, nune’e arguidu sona kanek Amoe nia liman, no matebian Domingas nia tilun rona hela hakilar, nia mós hader halai ba atu salva nia oan feto maka hasoru loos arguidu iha odamatan oin, no arguidu sona mate kedas iha uma laran.
Hafoin fila husi seremónia halo’ot nia inan, Amoe ba nia uma iha Rai-Kotu, Amoe tanis no sente trauma tebes bainhira hare hikas ran ne’ebé sei matak hela iha uma laran. Amoe ne’ebé durante tinan barak, no desde moris mai nunka haketak husi nia inan doben, ohin loron tenke moris mesak, tanba nia inan la’ek ona. Nia inan ema aat sira haruka nia fila sedu ba ona mundu seluk. A’at liutan, Amoe oras ne’e labele hela iha nia uma rasik, tanba kontinua mosu ameasa husi grupu balun uja sasan kroat kontinua ba ameasa familia sira iha matebian nia uma. Amoe oras ne’e lakon buat hotu, lakon nia inan doben, no labele hela iha nia uma. Maske nune’e, ema laran a’at, ema laran makerek sira kontinua halo ameasa ba labarik ne’e.
Nune’e, lider karismátiku, Kay Rala Xanana Gusmão lamenta tebes ho grupu sira ne’ebé lori samurai ba halo ameasa ba Amoe ne’ebé sai vitima hetan sona iha liman suku to’o pontu 15, no sunu tan vitima nia kotuk laran.
“Ha’u mós rona katak, ema mai ameasa lori samurai, ne’ebé ha’u sei tau matan, ha’u sei informa ba polisia hodi haree tok problema ida ne’e, tanba raan sei iha ne’e, no saksi ba kejadian oho ne’e sei iha hotu, tanba ne’e ha’u preokupadu tebes ema mai ho samurai hodi ameasa fali komunidade sira, ha’u sei la permite ida ne’e, buat ruma mosu sira kombina ho ha’u para kalan ka loron ha’u to’o kedas iha ne’e,” hateten Xanana iha matebian nia uma Rai-Kotu, Dili.
Xanana bolu atensaun seriu ba setór judisiariu sira atu tau atensaun ba kazu ne’e ho seriu.
Eis Primeiru Ministru ne’e, deklara sei hamrik iha oin hodi defende to’o hetan justisa ida justu ba vitima.
“Suspeitu sona vitima nia isin lolon kuak dala hitu, sona tan nia oan nia liman no kotuk, karik maka justisa fó de’it tinan ida, ka’er justisa taka tiha iha Timor,” Xanana hirus.
Xanana dehan, suspeitu LH ne’ebé oho matebian tenki hetan justisa ida justu hodi evita kazu hanesan ne’e labele akontese tan ba feto no labrik feto sira.
Nia husu atu Polisia Investigasaun Kriminál (PSIK) atu halo investigasaun klean ba kazu ne’e hodi aprezenta dadus forte ba Ministériu Públiku.
Nia mós dezafia instituisaun relevantante sira ne’ebé defende direitu feto atu hola sira nia pozisaun ida klaru, nune’e ba futuru feto labele kontinua sai vitima ba aktu asasinadu ne’e.
Xanana hatutan, ohin loron uma mahon hanesan iha Salele-Covalima nian, madre sira maka halibur alin feto minoridade barak sai vitima hosi problema violensia sekksuál no problema seluk tan ladún hetan apoiu hosi instituisaun revetante sira durante ne’e luta defende direitu feto no labarik sira.
“PRADET, Fokupers, Rede Feto sira ne’e hotu rona dala barak ona, maibé iha Salele-Kovalima ne’ebá, ha’u maka ajuda fali uma mahon sira ne’ebá, la’ós fali PRADET, Rede Feto tun-sae, simu de’it osan ne’e. Se atu defende feto sira, bo’ok a’an defende feto,” Xanana dezafia.
Xanana hatutan, problema violensia sira ne’ebé halo ema mate no raan fakar merese atu hetan justisa di’ak.
“Justisa la di’ak, ita sei hadia justisa, se polisia la di’ak hasai tiha polisia, tau ema foun. Tanba ita presija justisa dia’k no polisia ne’ebé defende justisa no implementa lei ho di’ak hodi populasaun, liu-liu feto sira bele moris ho seguransa di’ak,” tenik nia.
Tuir informasaun balun ne'ebé iha katak, suspeitu nia fen nu'udar membru PNTL ida, no sira uma besik malu ho matebian Domingas nian.
Entretantu, Tribunál Distritál Dili foin lalais ne’e hamonu sentensa prizaun preventiva ba suspeitu tama prijaun Becora hodi hein prosesu investigasaun tuir mai.
