DILI (TOP) – Membru familia sira no familia viziñu sira husi matebian Filomena Fátima husu ba governu liu husi Sekretariu Estadu ba Komunikasaun Sosial (SEKOMS) atu labele politiza demais mate-isin ne’e hodi taka a’an husi desijaun governu nian kona-ba Serka Sanitária ne’ebé hamate ona povu ki’ik sira.
“Ami nia familia ne’e, desidi tara aan tanba hahan maka laiha duni. Durante ne’e ita hotu hatene katak ema hotu iha Dili labele sai ba munisipiu sira seluk hodi foti hahan, serbisu laiha, osan mós laiha ona ne’e maka motiva ami nia familia ne’e tara aan. Tanba ne’e maka ami husu ba governu atu labele politiza mate-isin ne’e, husik ba, ami hakoi ona nia iha Masin-Lidun ne’e,” membru familia ida haktuir ba The Oe-Kusi Post (TOP) iha seremonia funeral ba matebian Filomena Fátima iha Masin-Lidun, Tasi-Tolu, Komoro, Dili, Sábadu 03 Abril 2021.
Membru familia ne’ebé husu ba TOP atu labele temi nia identidade iha notisia ne’e nia laran mós husu ba parte sira seluk atu labele aproveita situasaun ne’e hodi halo buat seluk ne’ebé perturba estabilidade nasionál.
“Faktu maka ne’e, ami nia familia tara aan tanba impaktu husi Serka Sanitária ne’e. Molok tara aan, nia ba husu foos lata-rua iha familia viziñu sira,” membru familia ne’e esplika.
Desde loron Sesta 02-03 Abril 2021, SEKOMS halo propaganda maka’as hodi husu ba públiku atu labele fiar motivu husi Filomena Fátima nia mate iha Lagoa Tasi-Tolu, Komoro, Dili.
SEKOMS halo propaganda FALSU ne’e ho rajaun katak hein rezultadu investigasaun husi Polisia Forensik ne’ebé sei fó sai iha tempu badak maske Polisia Forensik deklara ona katak hafoin remata prosesu identifikasaun durante oras rua nia-laran, detekta matebian maka treinu aan rasik kona-ba tara aan ne’e, katak nia rasik maka tara a’an duni, la’os ema seluk maka tara nia.
Notisia relevante: Hamlaha maka oho duni Filomena Fátima iha Tasi-Tolu
Xefe Aldeia 12 de Outubru, Placido Marcal katak hafoin kazu ne’e akontese, parte polisia husi eskuadra Komoro to’o kedas iha fatin akontesimentu. No, ikus mai prezensa mós polisia husi parte forensika ne’ebé gasta tempu oras rua halo ezaminasaun ba fatin akontesimentu katak, mate ne’e matebian maka halo prátika rasik ba tara aan. Signifika, la’os ema ruma maka oho nia ka tara nia.
“Nu’udar governu nia liman-ain iha baze liu, sente preokupa tebes ba situasaun ne’e, tanba foos musan ida mós laiha, sanan tara” esplika Placido.
Iha parte seluk, Polisia Forensik ho ekipa médiku Hospital Nasionál Guido Valadares (HNGV) remata ona prosesu identifikasaun no ezaminasaun ba motive husi matebian Filomena Fatima, ne’ebé tara aan iha nia uma laran iha Aldeia Masin Lidun, Lagoa Tasi-Tolu, suku Komoro, Postu Administrativu Dom Aleixo, Munisípiu Dili, Kinta kalan 31 Marsu 2021.
Segundu Komandante Polisia Nasionál Timor-Leste Munisípiu Dili, Superintendente, Euclides Belo katak, rezultadu investigasaun ne’e hatudu, matebian maka desidi tara aan duni, tanba presaun psikolojia ho kondisaun moris ne’ebé todan tebes iha mundu rai-klaran.
“Polísia nota iha terrenu laiha buat ruma maka rai iha uma-laran atu matebian ho nia oan-feto bele konsumu, no informasaun ne’ebé polísia rekolla la halo estrañu, maibé realidade ida”, katak komandante Euclides liu husi konferensia ba imprensa iha Komandu PNTL Munisipiu Dili, Sabádu 03 Abril 2021.
Komandante Euclides hatutan, matebian Filomena Fátima tara aan, tanba hanoin barak, no hahan la iha, ne’e tebes, realidade ida, la’os HOAX.
Nia hatutan, evidensia sira ne’ebé polisia deskobre iha fatin akontesimentu maka hanesan ne’e matebian tara aan uja fiu hodi kesi-metin ba nia kakorok tara aan iha uma laran rabat ba odamatan kotuk ho kondisaun hamrik.
Rezultadu investigasaun ne’e mós hatudu, vatima mate la’os, tanba problema kazu krime ka violénsia ruma, maibé problema psikolojia ne’ebé afeta ba matebian, tanba hahan la iha ona hodi bele sustenta nia moris lor-loron durante period Serka Sanitária ne’e.
“Prosesu investigasaun halo hotu hodi entrega fali mate-isin ba família sira, katak, vitima mate tara aan ne’e la’os, tanba ema ruma maka oho, maibé vitima ho konsiénsia tara aan rasik, tanba problema kondisaun sosiál sira ne’ebé nia enfrenta, laiha hahan, no ami hare iha fator sira ne’e maka bele kontribui ba nia tara aan”, komandante Euclides afirma.
Maske ema barak maka deklara ona, kauza prinsipal husi Filomena Fátima mate maka problema menus ai-han durante situasaun Serka Sanitária, maibé governu kala sente moe ho situasaun ne’e, nune’e Sekretariu Estadu ba Komunikasaun Sosial (SEKOMS) liu husi nia pájian ofisial katak informasaun ne’ebé oras ne’e viral iha plata forma media sosial kona-ba Filomena nia mate, tanba hamlaha ne’e lia-bosok (HOAX).
Notisia relevante: Serka Sanitária konsege hamate ona ema ida iha Tasi-Tolu
SEKOMS ho lalais loos hatete ba públiku katak informasaun sira ne’e HOAX sen ba halo investigasaun klean iha mate uma iha Lagoa III, Tasi-Tolu. Pozisaun SEKOMS ne’e mós namlele (floating) loos hanesan bero ki’ik ida iha tasi-klaran, tanba viziñu sira maioria inklui autoridade lokal aldeia 12 de Outubru ne’e deklara momoos katak, ema ne’e mate tanba kauza husi menus ai-han, la’os tanba problema seluk.
Tanba saida maka ema mate hamlaha iha kapital nasaun? Governu ida ne’e susesu tebes jere moras Covid-19 iha rejiaun Sudeste Azitiku no iha Timor-Leste rasik, tanba faktu hatudu seidauk rezista Timor-oan ida mate tanba kauza husi moras Covid-19 ne’e, maibé komunidade sira balun iha Dili laran oras ne’e hasoru hela menus ai-han, ida ne’e faktus, la’os boatus hanesan SEKOMS oras ne’e halo hela propaganda iha plata forma media sosial.
Evidensia ida maka Filomena Fátima desidi tara a’an tiha ona iha loron hirak liuba, tanba deskonfia maka’as kauza husi menus ai-han. Viziñu sira fó sasin katak, loron rua molok nia tara a’an, matebian ne’e ba husu hela foos lata-rua iha nia familia viziñu sira.
Familia sira hala’o ona seremónia funeral ba matebian iha loron Sábadu 03 Abril 2021 iha Masin-Lidun, Tasi-Tolu, Komoro, Dili.
CNRT solidariza ba familia matebian no estudante sira
Prezidente Comissão Directiva Nacional partidu CNRT, Dionisio Babo Soares hato’o sentidu kondolensia ba familia matebian, no reza atu matebian nia klamar hetan fatin di’ak iha Nai Nia Kadunan Santu.
“CNRT solidariza ho familia matebian no maluk hotu ne’ebé hasoru hela situasaun grave ida ne’e. Ita hakfodak rona informasaun katak matebian Filomena mate tanba hamalaha. Karik ida ne’e maka loos duni, ne’e hanesan sala boot ida no tenki esforsu atu labele mosu tan”, hateten Babo ba TOP via chatting WhatsApp.
“CNRT solidariza mós ho estudante ho Timor-oan tomak ne’ebé hasoru hela susar ne’e iha Dili durante Serka Sanitária no balun la iha hahan atu bele han. CNRT bolu ona atensaun ba governu iha plenária Parlamentu Nasioná kona-ba kuidadu atu aplika medida Serka Sanitária, maibe tanba opozisaun CNRT nia-lian ema la rona”, Babo afirma.
