Liberdade Imprensa no Privasidade

Xefe Departementu Advokasia no Juridiku AJTL, Constancio dos Santos Vieira esplika hela liberdade imprensa no privasidade liu husi konferensia ba imprensa iha salaun Konsellu Imprensa iha Kinta Boot foin lalais. Foto AJTL.

Oekusipost.com Dili – Kazu atentadu hasoru informasaun ne’ebé akontese ba jornalista Radio Televizaun Timor-Leste, Empreza Públiku (RTTL, E.P) ho estudante feto nain-rua iha fatin públiku iha fronteira Batugade nu’udar konfrontasaun entre defende liberdade imprensa iha fatin públiku sira, no defende ida-idak nia privasidade.

Iha kazu ne’e, jornalista RTTL, E.P destakadu munisipiu Bobonaro, Humberto dos Santos proteze nia ekipamentu sira ne’ebé hetan ataka, no mós defende liberdade imprensa iha fatin públiku sira, la’ós defende iha ema nia kuartu laran. Lei Número 5/2014 esplika klaru, jornalista sira livre atu halo kobertura iha fatin públiku sira iha rai-laran, maibé bandu sira labele ba halo kobertura iha ema nia kuartu laran bainhira lahetan autorizasaun.

 

Kazu atentadu hasoru informasaun ne’ebé akontese iha fronteira Batugade foin lalais, la’ós akontese iha uma laran, ka kuartu laran, maibé akontese loos iha fatin públiku ne’ebé tuir lei Komunikasaun Sosial fó dalan nakloke no dalan luan ba jornalista sira hodi hala’o sira nia atividade jornalizmu.

Laiha ema ida mak atu bandu, se bandu ne’e antentadu hasoru liberdade informasaun, haktuir Lei Komunikasaun Sosial iha artigu 41.

Hafoin akontesementu ne’e, The Oe-Kusi Post (TOP) halo intervista direita jornalista Humberto dos Santos iha fatin akontesementu iha kuarentena Batugade (Bobonaro) no indireita via kontaktu telemovél, no halo intervista mós xefe COVID-19 fronteira Batugade atual xefe sentru saúde Balibo inklui asesu gravasaun audio ne’ebé estudante feto ida dirije ba nia tia Judit ho nia kolega sira.

Gravasaun audio estudante feto ne’e mós esplika, jornalista RTTL ne’e foka nia maluk feto seluk bainhira sai mai hadia nia ropa iha haris fatin oin, maibé bazeia ba observasaun konjuntu jornalista sira husi RTTL, E.P, Timor-Leste Press Union no The Oe-Kusi Post www.oekusipost.com observa, deklarasaun “foka iha haris fatin oin bainhira hadia ropa” ne’e la loos, tanba haris ne’e do’ok husi jornalista Humberto, no odamatan haris fatin ne’e helik tiha, la’ós pozisaun direita ho kamera jornalista RTTL, E.P nian.   

Notisia relevante: 



Kona-bá kestaun ne’e, Prezidente Asosiasaun Jornalista Timor-Leste, Zevonia Vieira hatete, misaun prinsipal jornalizmu dadauk ne’e mak atu promove no defende interese umanu. Ida ne’e inklui vida umana povu Timor-Leste nian ne’ebé dadauk ne’e ameasadu husi moras a’at COVID-19.

Assuntu vida umana povu nian, tuir editora NEON METIN ne’e katak,  nu’udar parte ida husi interese públiku ka interese ema barak nian ne’ebé sai foku ba jornalista ka media nian atu kobre.

Assuntu seluk, tuir Prezidente Zevonia hanesan kazu deportasaun no infrasaun hasoru regra Estadu emerjénsia ne’ebé la ses husi espásu públiku nian nu’udar mós “angle” notisia ba media ka jornalista atu foka hodi hakonu sidadaun sira nia direitu ba informasaun iha kontestu propagasaun COVID-19.

“Aktu impedementu no violasaun ne’ebé sidadaun balun mak komete hasoru jornalista ka media nu’udar aktu atentadu no ameasa ba jornalizmu no liberdade imprensa iha nasaun demokrátiku ida-ne’e no kontra mós Lei Númeru 5/2014 kona-bá Lei Komunikasaun Sosial iha artigu 41,” hatete Prezidente AJTL, Zevonia Vieira liu husi konferensia ba imprensa iha salaun Konsellu Imprensa iha Kinta Boot foin lalais.

Zevonia dehan AJTL konsidera utilizasuan aktu violénsia la’ós dalan propiu atu uja hanesan dalan komunikasaun nian iha situasaun espesífiku iha tempu ne’ebé Timor-Leste implementa hela regra “Lockdown” ba movimentasaun hotu. Justifikasaun hirak ne’e nu’udar valor no prinsipiu ne’ebé jornalista sira proteje no defende tuir objetivu jerál asosiasaun jornalista nian, artigu 19 – Konvensaun Internasionál kona-bá Direitu Sívil Polítika no Konstituisaun RDTL – Artigu 40-41.

“Nune’e, AJTL kondena maka’as aktvu violénsia ho forma saida de’it hasoru jornalista ka media iha nasaun ida ne’e, tanba ida ne’e nu’udar atentadu no ameasa hasoru jornalizmu, liberdade imprensa no liberdade espresaun ne’ebé garante iha konstituisaun RDTL”.

“Lamenta aktu ema ka grupu iresponsavel balun nian ne’ebé dadauk ne’e tenta manipula video ka faktu jornalizmu RTTL, E.P nian ne’ebé públika sai viral iha plata forma media sosial sira ho konkluzaun sedu no fó sala ba jornalista RTTL, E.P”. 

“Impedimentu no kazu aktu violénsia hasoru jornalista destakadu RTT, E.P. iha área fronteira Batugade, la’ós problema individu ka problema media ida nian, maibé ida ne’e problema jornalizmu no liberdade imprensa iha ámbitu prosesu harii demokrásia, nune’e jornalista no media hotu, no asosiasaun jornalista sira hotu tenke tau forsa hamutuk hodi defende”.

Estudante ida ne’ebé esplika iha gravasaun audio no ema barak asesu ona katak, jornalista RTTL, E.P iha tempu hirak liuba basa nia, no jornalista Humberto responde katak, la’ós basa, maibé atu salva nia kamera ne’ebé hetan ona ataka husi estudante nain-rua ne’e mak nia liman kona estudante ida seluk nia hasan.

“Ha’u laiha intensaun basa, maibé salva kamera ne’e ha’u nia liman kona nia hasan,” hateten Humberto. 

Notisia Relevante: Jornalista Humberto: Ha’u Laiha Intensaun Basa Estudante Sira

Entretantu, Xefe Departementu Advokasia no Juridiku AJTL, Constancio dos Santos Vieira konsidera asaun estudante nain-rua taka no hadau kamera RTTL, E.P ne’e akontese iha fatin públiku. Nune’e, hakarak ka lakohi, jornalista tenke halo lejitima defeza (artigu 44).    

“Konsidera nu’udar lejítima defeza ne’ebé ema presiza halo atu sees an husi agresaun ilísita ida besik atu mosu ka hahú ezekuta maibé seidauk ramata, husi kualkér interese sira protejidu husi orden jurídika no pertense ba ema ka terseiru,” Kodigu Penal Timor-Leste artigu 44.

Kona-bá kestaun privasidade, Costancio dos Santos Vieira alias Scos Vieira konsidera, estudante sira ne’e labele uja sira nia privasidade hodi hamate fali liberdade imprensa iha fatin públiku, tanba merkadu Batugade ne’ebé oras ne’e uja ba kuarentena iha área fronteira ne’e nu’udar fatin públiku, la’ós estudante nain-rua ne’e sira nia uma privadu.

“Sira laiha privasidade, tanba sira mai iha tempu Estadu emerjénsia, sira nain-rua ne’e mós ema deporta sira, no sira mai iha tempu nasaun Lockdown,” afirma Scos Vieira.

Nia hatutan, estudante sira ne’e mai husi nasaun afetadu, no medida Estadu emerjénsia klaru ona katak se de’it mak mai husi nasaun afetadu tenke tama kuarentena-obrigatóriu, no tenke dezinfekta, maibé estudante ida isin boot ne’e lakoopera ho ekipa COVID-19 iha Batugade hodi dezinfekta nia.   

Molok estudante feto isin boot sai husi kuarentena Batugade, nia kontinua hasai lia-fuan ameasa ba jornalista Humberto. Nune’e, instituisaun RTTL, E.P akompaña jornalista Humberto rejista ona kazu ne’e iha eskuadra polisia Batugade foin lalais hodi prosesa ba oin, no estudante feto ne’e mós deklara ona katak sei prosesa kazu ne’e ba oin.

Notisia relevante: RTTL, E.P Keixa Ona Estudante Iha Polisia Batugade

Timor-Leste Press Union (TLPU) mós hato’o ona relatóriu kona-bá fatin akontesementu ne’e ba Konsellu Imprensa.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter