DILI (TOP) – Eis Konsul Jeral Timor-Leste ba Sydney, Austrália, Luciano Valentim da Conceição ofisialmente rezista ona kazu sivil ida kontra Ministra Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Adalzija Magno tanba deskonfia halo akuzasaun falsu kona-ba lala’ok transferensia osan husi Timor-Leste ba Sydney iha Marsu tinan 2021.
“Rajaun ha’u mai iha ne’e relasiona ho akontesimentu ne’ebé ligadu ho deklarasaun bosok husi Ministra Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Adalzija Magno kona-ba transferensia osan operasional durante fulan lima (5) la halo transferensia husi Dili ba Sydney, Austrália,” hateten Luciano ba jornalista sira iha Tribunal Distrital Dili, Tersa 4 Outubru 2022.
Luciano alias Timor Maubere ne’e hatutan, deklarasaun Ministra Adalzija iha tempu ne’e katak, osan husi Dili labele manda ba to’o Sydney, tanba Konsul Jeral Timor-Leste altera (troka) tiha ona númeru konta bankaria.
“Deklarasaun bosok ne’e loloos no momoos, tanba señora ministra ne’ebé inkapasidade téknika, politika no diplomasia halo deklarasaun ida la tuir ninia dalan loloos. Tanba estadu hotu-hotu, nasaun hotu-hotu iha ninia konta bankaria ofisial iha rai-liur, laiha diplomata ida mak iha direitu no kompetensia atu bele muda, ha’u repete tan… iha regras jeral, universal, nasaun hotu-hotu, estadu hotu-hotu iha mundu ne’e inklui estadu Timor-Leste, diplomata hotu-hotu tantu embaixador ka konsul jeral ida nia laiha direitu no kompetensia ruma atu bele troka númeru konta bankaria estadu nian,” Luciano esplika.
Nia dehan, ida ne’ebé iha kompetensia atu muda númeru konta bankaria ofisial mak Ministériu Finansas, la’os diplomata sira.
Nia konsidera, deklarasaun bosok husi MNEK, Adalzija Magno nian ne’e hafoer tebes estadu Timor-Leste nia imajen iha Sydney, Australia.
“Ha’u lia-bosok señora ministra nian, ha’u nu’udar pesoal Luciano Valentim da Conceição, no ha’u nu’udar xefe misaun iha tempu ne’eba ka konsul jeral Timor-Leste iha Sydney ha’u iha direitu hodi bele halo defeza ba ha’u nia aan, tanba señora ministra nia deklarasaun ne’e la’os de’it estraga ha’u nia integridade pesoal, maibé hamoe mós Timor-Leste iha rai-liur, partikularmente iha Austrália”.
Iha fatin hanesan, Defensor Públiku, Sergio Paulo Dias Quintas hateten, nia fó asistensia legal ba Luciano nu’udar sidadaun ida ne’ebé mak ba husu rasik iha Defensoria Públika.
Nia hatutan, rezista tiha ona prosesu sivil ida kontra Ministra Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Adalzija Magno kona-ba asaun deklarativa indemnizasaun faktu inisiu.
“Tanba ita hatene katak, iha Kódigu Sivil iha artigu 417 katak ema ne’ebé ho dolu ka intensaun tanba prátika faktu ilisitu ruma ne’ebé mak fó prezuiju ba ema seluk, nia iha obrigasaun tenke selu indemnizasaun ba ema ne’ebé mak sofre,” esplika Defensor Sergio Quintas.
Nia hatutan, nune’e mós iha Lei Númeru 13/2019 iha artigu 15 katak, so Ministériu Finansas mak sai responsavel hodi loke ka taka konta bankaria ofisial ruma, la’os ema seluk.
“Entaun, kuandu Ministra nu’udar xefe diplomata mak hasai nia deklarasaun bai ha públiku ne’ebé laiha verdade, ne’e hamosu ona buat ida naran prezuiju, ida ne’e mak agora asistidu ne’e sofre,” nia esplika.
Nia dehan, iha prosesu ne’e nia laran mós defensor Sergio ho nia kliente Luciano sita mós danos patrimonais e danos não patrimonais.
Antes ne’e, tuir Komunikadu Imprensa husi MNEK ne’ebé fó sai iha loron 17 Marsu 2021 katak, ba Konsuladu Timor-Leste iha Sydney, Ministériu Finansas esklarese katak, iha Novembru, tinan-2020, Ministériu halo ona transferénsia ba Kustu Operasional Konsuladu Sídnei ho montante US$ 20.039.
Pagamentu ne’e kuaze devolve dala-tolu (3) ona ho razaun Enderesu Benefisiáriu (Beneficiary Address) la-loos. Ministériu Finansas mós informa ona ba MNEK atu koordena ho Konsuladu Sydney hodi fornese enderesu ida ne’ebé loos ba iha banku atu ajuda Ministériu Finansas halo transferensia pagamentu tantu ba Rendas no Kustu Operasionál.
Maske antes ne’e, eis konsul jeral Luciano deklara momoos ona katak, nia nunka halo alterasaun ka troka númeru konta bankaria ofisial ne’e, maibé MNEK ho MF iha sira nia komunikadu ba imprensa ne’e kontinua ezije ba Luciano hodi informa enderesu iha Banku atu nune’e banku ne’e bele atualiza informasaun ne’e iha sira-nia sistema.
Bainhira problema Enderesu Benefisiáriu (Beneficiary Address) seidauk rezolve, sei difikulta Ministériu Finansas atu transfere pagamentu ba Rendas no Kustu Operasionál tinan-2021 tanbá banku sei devolve fila-fali.
Problema ne’e dada kuaje to’o fulan lima nia laran hodi difikulta tebes atividade operasaun Konsuladu Timor-Leste iha Sydney, Australia iha tempu ne’eba.
Atu taka kuak ne’e, ikus mai Konsul Jeral Luciano tenke uja no hasai nia osan privadu hodi sustenta atividade konsuladu nian iha tempu ne’eba.
Durante fulan haat, komesa iha fulan-novembru tinan 2020 to'o Marsu 2021 nia parte uja de’it nia osan privadu hodi hala’o serbisu diplomata nian, tanba defende dignidade estadu iha rai liur.
Tanba, iha tempu ne’eba orsamentu estadu seidauk tama iha konta bankaria ofisial, katak orsamentu la iha sei hamonu imajen nasaun Timor-Leste nian iha Austrália, tanba ne’e nia desidi hodi uja nia rasik rasik hodi selu administrasaun, seguru saúde no nesesidade sira seluk.
Maske nune’e, tuir deklarasaun MNEK, Adalzija Magno iha loron Sesta, 19 Marsu 2021 iha Palásiu Prezidensial hasai deklarasaun ida ne’ebé nakonu ho tendensia akuzasaun ba Luciano mak troka tiha fali númeru konta bankaria ofisial nian, maibé hafoin rezista tiha kazu sivil ne’e, Luciano deklara katak, nunka halo alterasaun ka troka númeru konta bankaria ofisial tanba lei Timor-Leste nian la fó dalan.
Luciano nia deklarasaun ne’e mós haforsa husi nia Defensor Públiku, Sergio Paulo Dias Quintas katak, tuir Lei Númeru 13/2019 iha artigu 15 katak, so Ministériu Finansas mak sai responsavel hodi loke ka taka konta bankaria ofisial ruma, la’os ema seluk.
