AMBENO (TOP) – Projetu Cesta Bázika ne’e nu’udar politika ida mai husi rezultadu plata foma intendimentu entre partidu politika tolu ne’ebé oras ne’e administra hela governu atual.
Nain ba projetu Cesta Bázika ne’e maka husi Ministériu sira ne’ebé okupa husi partidu FRETILIN hanesan Ministériu Ekonomia no Ministériu Turizmu Komersiu, no Industria.
Bainhira surtu Covid-19 hahu tama iha Timor-Leste iha inisiu Marsu 2020, no governu hahu aplika Estadu emerjénsia iha tempu ne’eba durante fulan ida tomak. Aplikasaun Estadu emerjensia dahuluk iha tinan 2020 rezulta ai-leba sira barak maka lakon serbisu, no hasoru problema hamlaha, nune’e eis Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão hahu hala’o asaun karitativa hodi tulun ai-leba sira ne’e, no iha tempu hanesan mós sosiliza medida prevensaun Covid-19 ba sira.
Asaun karitativa hahu husi aldeia lubuk ida iha foho lolon ne’ebé partenese ba suku Bekora nian hanesan Karau-Maten no seluk tan to’o la’o haleu Timor laran tomak. Asaun karitativa la’o to’o dalan klaran, iha fulan Juñu Sekretáriu Jeral Partidu FRETILIN, Mari Alkatiri hahu ataka no akuza ona Xanana kona-ba ninia asaun karidade ne’e. Alkatiri konsidera Xanana ninia asaun karitativa ne’e nu’udar dalan ida taka tiha de’it rezultadu korupsaun ne’ebé nia halo durante ukun tinan 10 nia laran.
Bainhira partidu FRETILIN desidi hodi sai ai-tonka, hakarak ona sai kabidi ba Partidu Libertasaun Popular no KHUNTO, ikus mai desidi projetu Cesta Bázika hodi halo kompetisaun ho asaun karitativa ne’ebé Xanana hala’o uluk ona ho apoiu laran-luak husi Timor-oan sira tantu iha rai-laran, no husi rai-liur. Entretantu, osan ba projetu Cesta Bázika ne’e uja fali Orsamentu Jeral Estadu maka loke tenderizasaun ba emrpeza privadu sira maka fahe fali ba povu ne’ebé durante ne’e hamosu indiksaun boot kona-ba korupsaun, tanba povu han ruin, empreza sira han isin.
Situasaun kompañia han isin, povu han ruin ne’e, tanba governu desidi uma kain balun iha fatin balun tenke hetan sasan ho nia valor osan to’o $25, maibé balun la to’o ida, no balun tenke to’o $50 mós la to’o ida. A’at liutan, kompañia privadu sira manipula sasan nia folin.
Projetu Cesta Bázika oras ne’e fahe ona ba povu sira iha rai-ketan Oe-Kusi Ambeno, no hamosu problema hanesan.
Iha loron hirak liuba, komunidade sira iha suku Usi-Tasa’e, sub-rejiaun Oe-Silo mosu dezintendimentu entre kompañia fornesedor projetu Cesta Bázika ne’e komunidade sira.
Xefe suku Usi-Tasae, Tomas Ulan Colo katak, video ne’ebé oras ne’e viral iha media sosial kona-ba dezintendimentu komunidade sira iha sede suku, tanba reklamante sira hakarak simu hotu projetu Cesta Bazíku, lakohi simu ikus.
“Ha’u hakarak klarifika de’it video sai diskusaun namanas iha media sosial sira, imi hare ema barak dudu malu ne’e iha hau suku tanba katuas balu lanu no hakarak ba sobu iha sede suku tanba sira hakarak reklamante sira mós atu simu hotu iha loron ne’e kedas, ida ne’e maka problema mosu iha ne’e,” hateten Xefe Suku Usi-Tasae, Tomas Ulan Colo via kontaktu telemovel ba TOP Kinta 06 Maiu 2021.
“Reklamante sira mai eziji tenki simu hanesan lakoi balu uluk no ikus, mais iha primeiru seidauk fahe ne’e ha’u esplika klaru ba komunidade hotu katak ba sira ne’ebé reklamante sei simu ikus bainhira distribuisaun ne’e remata maka foin simu, maibé sira lakohi, sira hakarak simu kedas mais dehan labale lai, ho ida ne’e kala sira hirus ba hemu tua mai hakarak sobu iha sede suku maka hamosu dudu malu iha cede,” nia klarifika.
Lider komunitariu ne’e hatutan, distribuisaun projetu Cesta Bazíka ne’e hala’o iha iha loron Segunda 3 Maiu ho total benefisiariu ema nain 4188 kompostu aldeia Pune, aldeia Sifin no aldeia Buqui.
