DILI (TOP) — Sosiedade sivil sira husu ba Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak labele halo tusan barak hodi rai hela ba jerasaun foun sira maka lori todan iha tempu oin mai.
Offisíal Outreach Asian Justice and Right (AJAR), Inocêncio Xavier husu ba Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak atu labele rai tusan ba jerasaun foun tuir mai hodi moris selu de’it deve.
Governasaun PM Taur Matan Ruak sei deve tan osan hamutuk millaun #135 husi Banku Dezenvolvimentu Aziatiku (Asian Development Bank) ba faze dahuluk dezenvolvimentu Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato.
“Husu ba primeiru ministru Taur Matan Ruak ho ita boot nia lideransa (tenki prioridade povu nia moris), ita boot nia Partidu Libertasaun Popular tenki liberta duni povu ne’e la’ós iha mandatu tinan lima ne’e de’it, maibé tenki liberta duni povu ne’e kontinua moris tinan lima nulu (moris di’ak hahú agora no ba iha futuru ne’ebé mai hodi labele fó fali tusan ba jerasaun tuir mai),” Inocêncio hateten ba jornalista sira iha nia kna’ar fatin Farol-Dili, Sesta 08 Outubru 2021.
Nia hatutan, povu rai ida ne’e presiza governu kria kondisaun dignu nune’e sira nia moris labele iha difikuldade, maibé governu halo polítika emprestimu hanesan ne’e maka sei hatodan jerasaun foun ne’ebé maka sei mai no hanorin jerasaun foun ne’ebé maka aban bain-rua ukun kontinua deve ba nesesidade ne’ebé maka la nesesariu.
“Povu presiza buat ne’ebé mak importante liu hanesan bee moos, edukasaun no infraestrutura bázika sira liga ho nesesidade povu nian ne’e mak importante. Tanba ne’e, ba ami (AJAR) sente la iha nesesidade governu deve osan hosi Asian Development Bank (ADB) tanba ne’e sei hatodan ba futuru jerasaun foun sira nian ne’ebé maka sei mai hanesan mós lori malisan ba jerasaun foun (selu tusan la hotu no sai devedór tuir ezemplo ne’ebé mak governu lideradu PM Taur Matan Ruak hatudu),” nia afirma.
“Ba ami nia hare ne’e polítika mall gastu, diferente ho deklarasaun ka diskursu primeiru ministru iha momentu halo aprezentasaun iha parlamentu nasionál, ne’ebé halo avizu hodi husu ba entidade (membru governu) hotu atu kesi sintu tanba moris iha hela pandemia covid-19 ne’ebé afeta ba ita nia rendimentu ekonomika ne’e negativa.”
“Entaun tuir loloos parlamentu tenki haree ida ne’e tanba la iha nesesidade atu deve tanba osan ne’ebé tuir ami nia intendimentu katak nasaun Japaun mak apoiu ona ba konstrusaun aeroportu ne’e tanba sá mak ministériu finansas reprezenta fali estadu hodi deve tan osan,” nia kestiona.
Nia prefere osan deve ne’e bainhira governu uja ba hadi’a populasaun sira nia moris, investimentu ba agrikultura, ba edukasaun no ba saúde ne’e buat ne’ebé di’ak. Maibé, deve ba investimentu hodi dezenvolve infraestrutura ne’ebé aviaun tama konta ho liman-fuan de’it, governu tenki hanoin didi’ak lai tanba la iha retornu ida signifikante no imediatu ne’e laiha.
“Loke aeroportu Suai to’o agora aviaun hira mak semo tama no sai hodi fó benefísiu direita ba ita no loke aeroportu internasionál Oe-Kusi Ambeno aviaun hira maka tama no sai ne’e maka governu ansi loos hakarak hadi’a tan aeroportu Komoro iha situasaun ne’ebé povu presiza tebes governu nia tulun tanba sira sei moris iha susar nia laran,” nia sujere.
Hanoin hirak ne’e, líder sosiedade sívil hato’o relasiona ho sorumutu konsellu ministru (KM), iha loron Kuarta 15 Setembru 2021 ne’ebé mak atribui podér tomak ba Ministru Finansas, Rui Agostu Gomes hodi reprezenta governu Timor Lorosa’e asina akordu empréstimu ho ADB ba faze dahuluk konstrusaun ka dezenvolvimentu Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato Komoro-Dili. Alende ne’e, konsellu ministru la’ós de’it atribui podér tomak ba ministru finansas, maibé iha biban ne’e mós autoriza loke prosedimentu aprovizionamentu tolu ho tipu konkursu públiku internasionál ba ajudikasaun kontratu públiku, ba kontratasaun empreza sira no ba konsesaun no konstrusaun ba fornesimentu servisu supervizaun no jestaun projetu nian.
Governu mós troka ona nota fundu doasaun ho governu Japaun ho montante Millaun $44 hodi uza mós ba dezenvolvimentu Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, tanba ne’e maka nia sente preokupa no konsidera la nesesariu tebes governu Timor Lorosa’e halo akordu hodi empresta nafatin osan.
Iha loron 6 Outubru 2021, governu liu husi reuniaun Konsellu Ministru sira aprova ona projetu deliberasaun kona-ba autorizasaun hodi selebra kontratu finansiamentu rua ho Banku Dezenvolvimentu Aziátiku, iha ámbitu Projetu Espansaun ba Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato. Projetu deliberasaun ida-ne’e hetan ona deliberasaun iha Sorumutuk Konsellu Ministrus loron 15 fulan-setembru tinan 2021.
