Bano haksolok ho prezensa Berlin Ramelau, HAKSOLOK hein fali iha 2022

DILI (TOP) — Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Espesiál Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) no Zona Espesiál ba Ekonómia Sosiál no Merkadu (ZEESM), Arsenio Paixão Bano sente haksolok tebes ho prezensa ro foun Berlin Nakroma iha Timor-Leste, no promete tan hodi dehan ro HAKSOLOK hein fali to’o 2022 maka foin to’o ma irai-laran maske Mari Alkatiri uja povo nia osan selu hotu ona ro ne’e iha tinan 2017.

“Ro foun ne’ebé mak mai hanesan prezidente autoridade haksolok tebes, agradese ba governu sentrál liu-liu ba Ministériu Transporte no Komunikasaun tanba ro ne’e sei fasilita transporte Oe-Kusi-Dili no Ataúro. Ro ne’e sei viabiliza fila-fali problema ne’ebé mak hasoru tanba bele hasai Oe-Kusi husi izolamentu,” hateten Bano ho haksolok tebes ba jornalista sira iha edifísiu ZEESM/RAEOA iha Faról-Dili, Sesta 10 Dezembru 2021.

Bano ho haksolok dadalia ho jornalista sira iha edifisiu RAEOA-ZEESM iha Farol-Dili, Sesta foin lalais. Foto TOP.

“Hanesan informa ona katak autoridade RAEOA halo tentativa no negosiasaun la’o hela ho kompañia lokál sira atu investe iha área transporte marrítima, iha tempu badak mós sei iha tan ro rua sei mai kompleitu liu-tan. Horisehik ha’u hatete ona tinan ida ne’e ramata to’o tinan oin ne’e labele iha tan problema ho transporte marrítima hosi Dili ba Ataúro inklui Oe-Kusi,” nia afirma.

Nia hatutan, sei esforsu nafatin hodi fasilita transporte marrítima no áero ba povu Ambeno nune’e mós bele fasilita povu Ataúro, hodi lori povu rai-rua ne’e sai husi moris iha izolamentu nia laran.

“Ne’e autoridade RAEOA kompromete, governu sentrál mós ami haree kompromete, ikus liu sei mai ro ida tan iha tempu ikus ro tolu inklui HAKSOLOK para bele rezolve transporte marrítima iha Oe-Kusi no Ataúro hodi nune’e rai-rua ne’e labele moris iha izolamentu nia laran,” Bano esplika.

“Tinan oin ami sei esforsu makas, faze primeiru halo tiha ona hodi kontrola tiha ona estaleiru no ró Haksolok rasik tama ona rehabillitasaun, to’o fulan rua tolu ka haat tan ita sei hatene loloos ro HAKSOLOK bainhira mak rehabilita hotu, maibé esforsu makas halo agora (hodi lori Haksolok mai Timor Lorosa’e).”

Entretantu, tuir Prezidente Administrasaun Autoridade Portuario Timor-Lorosa’e (APORTIL), Flavio Cardoso Neves katak, provizoriu atu jere ro Berlin Ramelau ne’e nafatin uza ema estranejiru, tanba daudaun ne’e prepara hela Timoroan sira liuhosi tuir formasaun hodi futuru bele jere rasik ro ne’e.

“Ita hotu hatene no haree ró refere ho dezain mais modernu entaun (provizoriu uza tripulante estranjeiru), ita mós prepara ona Timoroan atu bele halo knaar sai tripulante más moviariais (movimentu) espesialidade balun presiza nafatin estranjeiru sira atu bele mai akompaña nafatin ita kuandu sai tripulante karik bele kuidadu ro ne’e ho di’ak,” nia esplika.

Nia hatutan, hafoin APORTIL ho empreza ne’ebé halo ro ne’e remata inspesaun maka foin bele autoriza hodi halo operasaun.  

“Maibé, ha’u bele garante ho prezensa ro ne’e movimentu Ataúro no Oe-Kusi Ambeno ba natal tinan foun bele fasilita ona ho di’ak,” nia garante.

Kona-ba folin nia parte labele deside rasik tanba hanesan ho ro antes sira kona-ba folin billete tenki mai husi desizaun governu nian, maibé bainhira desizaun seidauk iha maka folin billete nafatin hanesan ho ro Berlín Nakroma nian $ 8 ba pasajeiru Oe-Kusi Ambeno no Ataúro $4. Ro Berlín Ramelau ho nia luan metru 16, kaladu 3.3 metru, naruk metru 67,3, altura metru 4,8 no ninia velosidade másima Knot 10 to’o 12.

Tuir planu, rute operasaun ro Berlín Ramelau sei kobre Dili, Oe-Kusi Ambeno, Ataúro, Baukau, Lautém no Vikeke.

Historikamente, konstrusaun ba ro Berlin Ramelau hahu iha tinan 2019. Ho tinan rua de’it ro ne’e atraka ona iha portu Dili dezde governasaun Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) ka VIII governu ne’ebé reprezenta husi Prezidente Konsellu Ministru Agio Pereira, asina akrodu ho Burkhard Hinz husi KfW Development Bank husi Alemaña, iha loron 13 Setembru 2019 hodi halo ro ne’e iha China.

Governu Alemão tau osan hamutuk Euro millaun €7.8, no Timor-Leste mós investe osan hamutuk millaun €7.1 ba konstrusaun ro ne’e. Governu foin finaliza pagamentu bainhira konstrusaun ba Berlin Ramelau ne’e atinje ona 100%, no lansa ona ba tasi laran atu mai Timor-Leste. Ida ne’e maka prosesu akizisaun ne’ebé moos no loos, no tuir lei, la’os hanesan akizisaun ba ro HAKSOLOK ne’ebé ninia prosesu konstrusaun seidauk hotu, maibé pagamentu kompletu uluk ona.

Autoridade Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hili kompañia Atlantic Eagle ba governasaun dalima (V Governu) atu halo konstrusaun ba ro HAKSOLOK ho karater urjente. Tanba ne’e maka konstrusaun ba HAKSOLOK deside liu-husi ajudikasaun direta (single source) ba kompañia Atlantic Eagle ne’ebé propoin husi Mari Alkatiri no Luis Pite, ho nia folin millaun $17.

Iha tinan 2017, fulan ida molok haka tba eleisaun parlamentar, Mari Alkatiri selu ona 176% ho total osan millaun $30.7 no husik ro HAKSOLOK ba tasi laran atu mai Timor-Leste. Ro-ahi Haksolok ne’ebe hetan bensaun husi Don Carlos Filipe Ximenes Belo, SDB no sarani husi Madre Guilhermina tuir planu atu to’o iha Dili iha fulan Novembru 2017, faktu hatudu ohin tinan 2021 atu mohu tan ona mós ro HAKSOLOK nia klamar no lalatak de’it mós seidauk to’o mai Timor-Leste, maibé Arsenio Paixão Bano promete desde 2020 katak tinan 2021 HAKSOLOK sei mai ona, no tinan 2021 sura de’it loron atu hotu ona, Bano promete fali tan dehan HAKSOLOK sei mai fali iha tinan 2022.



Maibe realidade kompañia Atlantic Eagle bosok de’it Mari Alkatiri tanba ro HAKSOLOK ne’ebé ninia folin sa’e husi millaun $17 ba millaun $30. A’at liu-tan, Alkatiri ho Luis Pite nia kompañia Atlantic Eagle ne’e bankarrota tiha ona no iha tusan barak, nune’e kompañia seluk dada tiha ro HAKSOLOK ba Tribunal iha Portugal.

Modelu negosiasaun ba sosa ro HAKSOLOK ne’e halo Estadu Timor-Leste sofre maka’as, estadu hetan prejuizu maka’as, tanba pagamentu kompleta ona iha tinan 2017, maibé tenke aumenta tan osan hamutuk millaun $27 ba millaun $30 hodi finaliza prosesu konstrusaun ba ro ne’e. Konstrusaun ba ro HAKSOLOK desde tinan 2017 to’o ohin loron mós seidauk hotu, maibé promesa sira hahu kedas husi Alkatiri to’o mai Arsenio Bano dehan HAKSOLOK sei mai iha tempu badak to’o ohin loron mós seidauk to’o mai hela de’it.

Raimundos Oki
Author: Raimundos OkiWebsite: https://www.oekusipost.comEmail: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.
Xefe Redasaun & Editor

Online Counter