AMBENO (TOP) – Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativu Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA), Rogério Tiago de Fátima Lobato simu tomada posse husi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão iha loron Kuarta 31 Janeiru 2024 iha Hotel Fitun-Lima iha Oe-Upu, Oe-Kusi Ambeno to'o oras ne'e seidauk produz rezolusaun ida kona-ba destinu rai-ketan Ambeno nian, maibé lorloron mak importa hela de'it asesor inkapasidade no asesor keimadu sira husi Dili ba tuur nakonu de'it iha gabinete laran ho manan salariu boot liu Prezidente Repúblika no Primeiru-Ministru.
Rogério Lobato nu’udar membru CCF uluk kedas to’o ohin loron, maibé bainhira tama ba eleisaun Prezidensial (19 Marsu 2022), no eleisaun Parlamentar (21 Maiu 2023) nia nu’udar membru CCF ne’ebé kontraria ho Sekretariu Jeral FRETILIN, Mari Bim Amude Alkatiri, nia desidi fó apoiu ba kandidatu Prezidente José Ramos-Horta atual Prezidente Repúblika. No, depois tama fali ba eleisaun parlamentar, nia kontinua fó apoiu tan ba partidu CNRT ne’ebé lidera husi Kay Rala Xanana Gusmão atual Primeiru-Ministru.
Rogério lori de’it nia apoiu oan ne’e desde eleisaun prezidensial to’o eleisaun parlamentar, ikus mai nia hahu kria nia rede sira iha partidu CNRT laran atu oinsa bele hetan netik poder ka kargu ruma iha governasaun koaligasaun CNRT no PD. Tanba ezije bebeik, no Prezidente Partidu CNRT hare mós ba kestaun familia Lobato ne’ebé mak funda no harii rai ne’e, ikus mai fó netik kargu Prezidente Autoridade ba Rejiaun Administrativa Espesial Oe-Kusi Ambeno (RAEOA) hodi sakrifika tiha votus CNRT Ambeno hamutuk 19000 to’o ohin loron.
Molok simu posse, Rogério sempre deklara bebeik ba públiku katak, nia ema FRETILIN duni no sei la sai husi FRETILIN, maibé ukun iha Oe-Kusi Ambeno ne’e, ukun CNRT nian ka CNRT mak ukun. Foin mak fulan tolu de’it, sura husi Fevereiru to’o Abril 2024, Rogério sai “traidor” ba nia deklarasaun ne’e rasik liu-husi kontinua hametin de’it Bano ho Alkatiri nia “Kuda Sela” sira ne’ebé durante tinan 7 nia laran halo terus ba povu Ambeno liu husi izola metin kedas sira, no ezonera militante CNRT sira iha serbisu administrasaun públiku.
A'at liu-tan, hafoin simu posse, Rogério hahu lalin ninia Camarada sira nu’udar mós figura keimadu sira ne’ebé laiha esperiensia profisional ba tau bou hamutuk iha ninia gabinete laran hodi okupa no hadau tiha Ambeno oan sira nia fatin, no hadau tiha ema CNRT sira nia fatin maske antes ne’e deklara ona katak, ukun iha Oe-Kusi Ambeno ne’e CNRT nian. Realidade laiha to’o ohin loron.
Dadus balun ne’ebé The Oe-Kusi Post (TOP) asesu katak, asesor "inkapasidade" no asesor "keimadu" sira ne’ebé oras ne’e Prezidente Autoridade Rogério rekruta hodi okupa tiha ninia gabinete laran ne’e mós mesak broker hotu de’it. Kuaje maioria hahu loke ona sira nia kompañia privadu sira iha SERVE Oe-Kusi Ambeno hodi hahu kasa projetu ki’ik no boot sira iha rai-ketan ne’e. Situasaun ne’e sei lori dezastre boot ba Ambeno oan sira ne’ebé desde tinan 2007 to’o ohin loron kontinua firme hamrik metin iha filleira CNRT, maibé seidauk hetan buat ida to’o ohin loron. Atu hetan de’it serbisu oan ida iha administrasaun públiku mós susar ona, lalika mehi tan atu hetan projetu ruma. Oportunidade ne’e Prezidente Autoridade Rogério hamutuk ho ninia liman-ain sira “sei lambe moos hotu” kedas.
Durante fulan 3 PA Rogério halo ona saida iha Ambeno?
Governu sentral liu husi reuniaun Konsellu Ministru sira iha loron 24 Janeiru 2024 nomeia Rogério Tiago de Fátima Lobato nu’udar Prezidente Autoridade ba RAEOA ho misaun prinsipál atu superviziona atividade sira desentralizasaun nian, eduka no mobiliza populasaun lokál ba envolvimentu konxiente ida iha dezenvolvimentu ekonómiku Enklave Oe-Kusi Ambeno nian.
Rezolusaun Governu ne’ebé aprezenta husi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão kona-ba nomeasaun PA Rogério ho nia membru autoridade sira ne’e atu atu rekupera konfiansa populasaun nian, rekupera dinamizmu iha dezenvolvimentu ekonómiku no estabelese relasaun konfiansa ho interveniente sira hotu, populasaun, parseiru no parte interesada sira seluk.
PA Rogério ho nia membru autoridade foun sira ne’e sira nia misaun prinsipal ida mak atu reestaura hikas konfiansa povu Ambeno nian ba governu rejional Ambeno ne’ebé Alkatiri ho Bano sobu rahun tiha ona durante tinan 7 nia laran, maibé realidade oras ne’e saida mak akontese? Desde inisiu Fevereiru to’o ohin loron Abril 2024 ka durante fulan tolu ona, PA Rogério hamutuk ho nia asesor sira kuaje nain-20 resin ona iha nia gabinete laran hatudu duni sira nia inkapasidade hodi nunka no seidauk produz rezolusaun ida to’o ohin loron.
Iha governu sentral sempre akontese reuniaun Konsellu Ministru ne’ebé maioria lidera husi Primeiru-Ministru, no dala balun lidera husi Vise-Primeiru Ministru sira bainhira hetan delegasaun kompetensia. Reuniaun Konsellu Ministru ne’e atu desidi assuntu ruma kona-ba destinu governasaun nian. Hafoin reuniaun Konsellu Ministru ne’e tenke fó sai nia rezultadu ka desijaun final ba públiku hodi hatene no asesu liu-husi rezolusaun governu nian. Depois rezolusaun ne’e tenke implementa.
The Oe-Kusi Post (TOP) observa no akompaña lala’ok serbisu PA Rogério nian durante fulan tolu (Fevereiru - Abril) nia laran ne’e seidauk akontese reuniaun ho membru autoridade sira, no seidauk iha desijaun ruma ka rezolusaun ruma kona-ba sira nia reuniaun ne’e. Tuir loloos enkontru entre PA ho nia membru Autoridade sira ne’e tenke akontese kada semana hodi deskuti kona-ba saida mak atu halo iha tinan ida ne’e no iha tinan oin, no oinsa bele hadia tiha sasan naksalak sira ne’ebé akontese durante mandatu Alkatiri ho Bano nian iha Ambeno.
Levanta kazu aviaun ZEESM ne’ebé ninia dokumentu original ka Bill of Sale seidauk iha ne’e la’os serbisu ida ne’ebé atu fó moris di’ak ba povu Ambeno nia nesesidade lorloron. Povu Ambeno oras ne’e dadauk presija maka’as liu mak tenke hadia ona kondisaun estrada sira ne’ebé Alkatiri ho Bano husik hela iha eis merkadu Tono ne’eba, tenke hadia dadauk ona kondisaun eskola sira, hadia irigasaun sira hodi lori bee ba natar nain sira no tenke hadia sasan báziku sira seluk hodi bele hadia povu ki’ik sira nia moris.
Povu Ambeno ne’e la preokupa imi atu kada fulan manan salariu entre U$ 5000 to’o U$ 10.000 la halo buat ida mós di’ak hela. Importante ba sira mak imi labele sulan a’an de’it iha Gabinete Oe-Bau ne’eba, maibé tenke la’o vizita dadauk ona suku sira ne’e hodi hatene sira nia kondisaun real, la’os tuur metin de’it iha AC laran, no la halo buat ida to’o ohin loron.
PA Rogério abandona serbisu durante semana ida ona
Gabinete Prezidente Autoridade RAEOA oras ne’e nakfilak tiha hanesan“uma casa mal-assombrada que muito assustadora”, nakfilak tiha hanesan mate-uma ne’ebé hatauk loos durante semana ida ona, tanba durante semana ida nia laran ona, gabinete laran ne’e mamuk. PA Rogério sai ba Dili no oras ne’e kontinua semo ba rai-liur hodi ba halo Check Up ba nia saúde no prezudika tiha serbisu administrasaun públiku iha RAEOA. Foin mak serbisu fulan tolu de’it, hahu ba Check Up fali ona iha rai-liur. Se kondisaun saúde mak la di’ak ona ka sempre moras hela de’it, governu sentral tenke tau atensaun sériu ba kestaun ne’e hodi fihir fali figura di’ak ida ne’ebé saudavél atu konsentra halo serbisu ba povu Ambeno. Ida ne’e sériu tebes, governu sentral tenke tau atensaun maka’as ba situasaun ne’e.
Hametin Alkatiri – Bano nia “kuda-sela” no izola metin militante CNRT
Iha parte seluk, hare ba aspetu politika nian, mosu no iha ona indikasaun balun ne’ebé hatudu katak, Prezidente Autoridade ba RAEOA hahu konsolida dadauk ona nia forsa politika hodi hamout no hamihis forsa CNRT nian iha eleisaun 2028, tanba hafoin simu posse iha loron 31 Janeiru 2024, PA RAEOA hahu importa kedas ninia Camarada FRETILIN sira husi Dili mak oras ne’e nakonu iha nia gabinete laran to’o tur fatin de’it mós kuaje laiha ona. Situasaun ne’e susar tebes ba Ambeno-oan ne’ebé durante ne’e serbisu maka’as ba CNRT desde eleisaun prezidensial to’o eleisaun parlamentar.
PA Rogério dala barak ona deklara ba públika iha fatin barak katak, “Ukun iha Oe-Kusi Ambeno ne’e Ukun CNRT” nian, maibé deklarasaun ne’e mamuk tebes. Deklarasaun ne’e ninia rezultadu tatidik malu hela, tanba maske foin fulan rua de’it assume kargu PA RAEOA nian, maibé kuaje lor-loron importa hela de’it ema sira be laiha kualiade ne’e sai hotu asesor iha nia gabinete laran.
Labele uja ita nia poder ne’e hodi halo Oe-Kusi Ambeno sai fali fatin lixu hodi raut lixo sira iha fatin hotu-hotu mai so’e fali iha rai-ketan Ambeno.
Loos duni, Oe-Kusi Ambeno ne’e ita hotu nia rai, maibé politikamente ne’e sei prejudika tebes sustentabilidade CNRT nian iha tinan 2028, tanba to’o agora de’it Oe-Kusi oan maioria sai dezempregu hotu maske sakrifika aan tomak ba CNRT durante eleisaun jeral dala rua tutuir malu.
Atu afirma tan iha ne’e katak, atu hamoos no fase sentina kuak sira ne’e Oe-Kusi Ambeno mós iha rekursu, la persija lori husi fatin seluk. Oe-Kusi Ambeno persija duni ema tekniku sira be iha kualidade a’as hodi bele ajuda iha fatin ne’ebé persija, maibé atu fase de’it sentina ku’ak, atu fase de’it koekas no kalsina sira ne’e, Oe-Kusi-oan mós iha, CNRT nia ema mós iha. Ne’ebé la presija lori husi fatin seluk.
Situasaun ne’e la’os akontese de’it iha Gabinete PA RAEOA nian, maibé akontese mós iha Gabinete Comissão Executiva Zona Económica Especiál Desenvolvimento Oe-Cusse Ambeno (ZEEDOA) lidera husi João Mendes Goncalves ne’ebé durante fulan rua ne’e devia konsentra ba nia tarefa serbisu loloos, maibé “badiu” de’it iha rai-liur.
Konseitu ZEESM ne’ebé oras ne’e nakfila ba (ZEEDOA) ne’e katak, tenke halo peskiza ba rekursu saida mak rai-ketan Ambeno iha depois mak lori rezultadu peskiza ne’e ba aprezenta iha reuniaun Konsellu Ministru sira aprova tiha mak foin hahu lobby investor sira husi rai-laran no rai-liur hodi investe, la’os atu halo arbiru de’it.
Foin mak fulan tolu de’it, João Mendes Goncalves la’o ketak, no PA RAEOA, Rogério Tiago de Fátima Lobato la’o ketak. Ida-idak halo ninian. Rogério raut foer sira iha Dili laran mai tau butuk hamutuk iha ninia gabinete laran, no João Mendes Goncalves mós halo tuir hotu. Nain-rua ne’e kada loron raut foer sira iha Dili mai tau fali iha rai-ketan Oe-Kusi Ambeno. Dala ida tan, atu dasa-rai, no hamos de’it sentina kuak sira ne’e Oe-Kusi Ambeno nia ema mós iha barak, la persija lalin husi Dili mak mai. Para ona importa fo’er sira iha Dili laran mai fakar fali iha Ambeno.
