DILI (TOP) – Sekretáriu Jerál partidu Frente Revolusionáriu Timor-Leste Independente (FRETILIN), Mari Bin Amude Alkatiri, deklara, “sé Planu da Paz 1999 ne’e maka akontese karik ohin loron ita ibu ho bapak hotu de’it.”
Mari Alkatiri deklara lia-hirak ne’e hodi responde jornalista sira no aprofunda nia argumenta ne’ebé nia hakerek iha nia kronolojia Facebook ne’ebé husu ba Kay Xanana Gusmão, atu esklarese ba públiku kona-ba Planu da Paz ne’e rasik.
“Planu da Paz ne’e ha’u uluk kedas hakerek ba Xanana iha Prizaun Cipinang, Jakarta-Indonézia, kestiona planu ne’e. Nia (Xanana, red) hatene tanba planu ida ne’e,” Alkatiri afirma.
Antes ne’e iha loron 28 Outubru liuba, Mari Alkatiri kestiona uluk ona planu ba paz ne’e liu husi nia konta media sosial Facebook.
Hahaha. Gaba malu ba. XG tama Cipinang, RH buka dalan atu manan Nobel da Paz. Sira rua apresenta Plano de Paz aseita Autonomia ba tinan 10 renovável iha 1993/94. Ramos-Horta ho ida ne'e manan Nobel da Paz iha 1996. Maka Suharto aseita karik Plano de Paz CNRM nian, hau fiar nia mos sei simu Nobel da Paz. Ne'e maka akontese karik, oras ne'e XG bele sai Gubernur TIM-TIM no RH servisu hela iha ONU hanesa Comissario ba buat ruma. Ita hotu tenki buka halo estudu komparativu ho processo Palestina nian. Sira rua agora apoia malu atu kontinua bosok povu. Sira maka ukun nafatin TL Povu sei moris nafatin ho esmola deit. Lakohi rekuñese sala, tabele ba malu atu bosok nafatin povu.
28 outubru 2020
MA
Entretantu, planu ba paz ne’ebé públika iha Timor Archives ne’e fahe ba faze 3 mak hanesan;
Faze dahuluk (Tinan Rua): Indonézia-Portugal ko’alia liu husi supervizaun Sekretariu Jeral ONU ho partisipasaun Timor-Leste nian, atu atinj liberdade ba prizioneiru politiku sira, redusaun prezensa militar Repúblika Indonézia nian, hasai armamentu sira, habelar Cruz Vermelha nia servisu sira, hamenus funsionáriu Indonézia sira, halo sensu populasaun, inklui hili reprezentante Sekretariu Jeral ONU rezidente iha Timor-Leste.
Faze daruak (Autonomia ba tinan 5): ida ne’e autonomia faze tranzisaun ne’ebe Timoran sira demokratikamente governa sira nia-an liu hosi instituisaun lokal. Ida ne’e presiza eleisaun demokrátika ba Asembleia Lokal ho mandatu tinan 5 iha supervizaun no Asistensia ONU nian.
So Timoroan de’it maka bele vota no eleitu, eleisaun ba Governador ida husi Asembleia Lokal ba Mandatu tinan 5, retira total tropa Indonézia nian no hamenus liutan funsioná riu sivil Indonézia sira, harii polisia ne’ebé organiza husi ONU, no laiha forsa armada iha territóriu laran.
Faze ida ne’e bele estende entre Indonézia ho povu Timor liu husi referendum.
Faze datolu (Auto Determinasaun): faze ne’e kobre preparasaun referendum ba auto-determinasaun, tinan ida bainhira hahu implementa faze ida ne’e. Iha faze ne’e povu bele hili ho livre atu asosia ka integra ba Repúblika Indonézia ka hili independensia.
Ida ne’e maka CNRM nia Planu ba Paz ne’ebé José Ramos Horta aprezenta ba komunidade internasional. Planu ba Paz ida ne’e la inklui opsaun atu estende Autonomia. Maibé, desizaun hotu tenke referendum ne’ebé nia finalidade maka ba auto-determinasaun.
Iha tinan 1999 governu Indonézia halo badak planu ba paz ida ne’e liu husi akordu 5 de Maio 1999 ho Portugal. Indonézia diretamente hili ba kedas faze daruak nian hodi fó opsaun ba povu Timor-Leste atu hili aseita autonomia ka rejeita iha referendum 30 Agostu 1999.
Rezultadu ikus mai, povu Timor-Leste tomak ho aten barani no determinasaun hili hodi rejeita autonomia. Katak povu hakarak ukun rasik aan maka di’ak liu. Ohin loron Timor-Leste ho orgullu sai nu’udar nasaun ida soberanu no independente iha mundu rai-klaran.
