GROTU (TOP) – Hafoin moras virus corona (Covid-19) alastra ba mundu tomak hodi konsege hamate ona ema lubuk iha planeta mundu ne’e, oras ne’e mosu fali ona kompetisaun maka’as entre nasaun riku, no nasaun poderozu sira hodi produz vasina atu bele kura no halakon virus ne’e
Tanba ne’e, eis Prezidente Repúblika atual premiadu nobel ba paz, José Manuel Ramos Horta husu ba nasaun riku sira ne’ebé mós nu’udar nasaun produtor vasina atu fahe vasina ne’e ho gratuita ba nasaun terseiru mundu sira inklui Timor-Leste ka atu sosa mós tenke hatun nia folin, labele karun demais.
Horta rekonese katak, durante ne’e nia ladun halo asaun maka’as kona-ba medida prevensaun Covid-19 iha rai-laran, maibé durante ne’e nia halo ona kampana maka’as hamutuk ho nia maluk premiu nobel ba paz sira, hamutuk ho eis Prezidente Repúblika no eis Primeiru-Ministru sira iha mundu hodi husu ba nasaun produtor vasina nian atu fó gratuita ba nasaun sub-dezenvolvidu sira iha mundu.
“Ha’u nia serbisu, tanba responsabilidade la’os de’it hare de’it lokal iha Timor, tanba ha’u hola parte iha organizasaun internasional balun, entaun ha’u uja instituisaun internasional balun hodi halo kampana mundial ba vasina ne’e, tanba rai riku boot sira ne’e hanesan Amerika, Alemanha, França, Inglatera, Japaun, Australia no China, sira dezenvolve vasina ne’e, iha rai ki’ak sira hanesan Timor ne’e ita la halo kampanha forte hodi produtor vasina ne’e bele fó gratuita ba ita ka folin vasina ne’e tenke tun,” hateten Horta bainhira akompana Kay Rala Xanana Gusmao hala’o asaun karitativa no sosializa medida prevnesaun Covid-19 iha suku Grotu, postu Same, munisipiu Manufahi, Tersa 22 Setembru 2020.
“Entaun, ha’u halo kampana maka’as ho premiu nobel lubuk ida, halo kampana ho eis Prezidente ho eis Primeiru-Ministru sira iha mundu ne’e, ami halo petisaun, ami halo karta, petisaun ba organizasaun G-20, ba Banku Mundial, ba Fundu Monetariu Internasional, no seluk tan, no to’o agora mós rezultadu seidauk iha, tanba ema sira ne’e kuandu ... primeiru Alemanha, Amerika sira hanoin ba sira nia ema, sira la hanoin fali ba sira iha Afrika, sira iha Banglades ka sira iha Timor,” Horta afirma.
“Timor sorte iha osan itoan, se tenke sosa vasina, ita sosa. Maibé ami nia kampana hatete vasina ami bolu Common Good katak buat ida di’ak ba umanidade tomak” katak Horta.
Horta hatutan, husi rezultadu kampana ne’e mak China úniku país iha mundu ne’e maka responde ona ba sira nia kampana.
“Sira hateten, ba rai terseiru mundu sira sei fó gratuita. No, ha’u hanoin katak China maka sei sai númeru primeiru hetan vasina, tanba China halo estudu ne’e kuaje 20 resin, pelu-menus iha 4 mak iha rezultadu depois mak sira multiplika hodi fahe ba sira nia populasaun, no ba mundu,” Horta informa.
Premiadu Nobel ba Paz 1996 ne’e katak importante tebes tenke halo kampana ne’e, tanba rai riku boot sira hanesan Amerika, China, Alemanha, França, sira dezenvolve hela vasina ne’e, no se nasaun ki’ik sira maka la halo kampana ne’e hodi hatun folin vasina ne’e, nia folin bele karun tebes ho difikulta nasaun terseiru mundu sira labele sosa.
“Entaun, ha’u ho premiadu nobel ba paz sira iha mundu, halo kampana, no halo petisaun hodi hatun folin vasina ne’e, maibe to’o ohin loron seidauk hetan rezultadu. Tanba, nasaun boot sira ne’e primeiru sira hanoin uluk mak sira nia ema. Sira la hanoin kona-ba ema sira iha Timor-Leste”.
Ha’u hanoin ita nia sosiedade ida ne’e, ha’u hakerek artigu ida sai iha World Street International Magazine iha fulan Fevereiru ka Marsu, iha artigu ne’e ha’u hateten, trajedia boot ida iha mundu, impaktu boot ba ita iha mundu ne’e, husi trajedia umanidade ne’e bele mosu umanidade di’ak liutan se ita hatudu umanidade.
Horta dehan, hanesan Maun Boot Xanana halo, nia lidera apoiu nesesidade báziku imediatu ba kbi’it la’ek sira durante ne’e.
Nia mós hanesan eduka povu hodi bele sai sosiedade solidariu, Estadu ne’e tenke Estadu solidariu.
“Signifika ita hadomi malu, maibé la’os hadomi de’it, hadomi ho asaun konkretu. Entaun, mak ne’e ha’u hare iha fulan hirak nia laran ne’e grupu balun mós halo asaun karidade. Ida ne’e bele hametin liutan sosiedade Timorense”.
